Xroniki periferik arteriya xəstəliyi

Etimologiya:

Xəstəliyin tam adı periferik arteriyaların oklüziv xəstəliyidir (qısaca PAX). Bu termin yunanca peripheria – "kənar hissə" və latınca occlusio – "tıxanma" sözlərindən yaranmışdır. Xalq arasında bu vəziyyət “vitrin xəstəliyi” kimi də tanınır. Termin ilk olaraq almanca yayılmışdır: Schaufensterkrankheit. Bu, ayaq ağrılarının gəzinti zamanı yaranıb, qısa fasilələrdən sonra keçməsi ilə əlaqəlidir – xəstə tez-tez dayanmağa məcbur qalır və vəziyyətini gizlətmək üçün guya mağaza vitrinlərinə baxır.

Başqa dillərdə: peripheral arterial disease (EN); periferik arter hastalığı (TT); облитерирующий атеросклероз сосудов ног (RU); die periphere arterielle Verschlusskrankheit, pAVK (DE)

Etiologiya və risk faktorları:

• Ateroskleroz – damar divarlarında lipid və fibroz yığıntıların yaranması əsas səbəbdir.
• Siqaret – ən mühüm dəyişdirilə bilən risk faktorudur.
• Şəkərli diabet – kiçik damarları zədələməklə prosesə təsir edir.
• Hipertoniya və dislipidemiya – damar divarlarında dəyişiklik yaradır.
• Yaş və cins – 65 yaşdan yuxarı və kişilərdə daha çox rast gəlinir.
• Ailə anamnezi – ürək-damar xəstəlikləri ilə əlaqəli genetik risk.

Klinika

• Claudicatio: Gəzinti zamanı baldırda, nadirən budda və ya ombada ağrı
• Ayaqlarda soyuqluq hissi və rəng solğunluğu
• Nəbzlərin zəifləməsi və ya itməsi (ayrı-ayrı arteriyalarda)
• Dəri trofikası pozulur, saçlar tökülə bilər
• İrəliləmiş hallarda istirahət zamanı ağrılar və ya toxuma nekrozu

Diaqnostika

• Anamnez və fiziki müayinə: tipik simptomlar və periferik nəbzlərin yoxlanması
• ABI (ankle-brachial index): topuq və qol təzyiqlərinin nisbəti ilə perfuziyanın qiymətləndirilməsi
• Təsnifat (Fontaine və Rutherford təsnifatları)
• Duplex sonoqrafiya: damarlarda stenoz və ya oklüziyanın vizual təsdiqi
• CTA/MRA: daha dəqiq anatomik dəyərləndirmə üçün istifadə olunur
• Angioqrafiya: invaziv diaqnostik və eyni zamanda müdaxilə üçün baza üsuldur



Müalicə

Konservativ Müalicə:

• Siqaretin tərgidilməsi – əsas və effektiv addım
• Fiziki məşqlər: gəzinti proqramı (məsələn, gündə 30 dəqiqə, ağrıya qədər və dayanaraq)
• Antitrombositar terapiya (simptomatik halda)
• Statinlər – lipid səviyyəsini tənzimləyərək aterosklerozun gedişini ləngidir
• Diabet və hipertoniya nəzarəti – qlikemiya və təzyiq hədəflərinə çatmaq

İntervensional və Cərrahi Müalicə:

• PTA (Perkutan transluminal angioplastika): balon vasitəsilə damarların açılması
• Stent implantasiyası: lazımi hallarda PTA sonrası tətbiq olunur
• Müxtəlif intraluminal atrektomiya sistemləri (Jetstrem, HawkOne, Rotarex S, Pantheris və sair)
• Endarterektomiya: açıq cərrahiyyə ilə lövhənin çıxarılması
• Hibrid əməliyyat (PTA/Stent və açıq əməliyyatın kombinasiyası)
• Bypass əməliyyatı: uzunmüddətli və ya kritik stenozlarda alternativ dövran yaratmaq üçün