Subdural hematoma

Etimologiya

"Subdural hematoma" termini latın və yunan sözlərindən götürülüb:

• "Sub-" latınca "altında" deməkdir.
• "Dura" (latınca "dura mater" – "sərt ana" deməkdir), beyini əhatə edən üç membrandan birinin adıdır.
• "Hematoma" (yunanca "αἷμα" – "haima" – qan və "oma" – şiş və ya yığılma) qan yığılması və ya şişməsi deməkdir.

Beləliklə, "subdural hematoma" (SDH) termini beyinin sərt qişasının (“dura mater”) altında qan yığılmasını ifadə edir.

Başqa dillərdə: Hematoma subdurale (L), Subdural hematoma (EN), Subdural hematom (TT), Субдуральная гематома (RU), Subduralhämatom (DE)

Etiologiya

Müxtəlif səbəblərdən yarana bilər:

• Baş zədəsinə ikincili olaraq
• Laxtalanmanı azaldan (antikoaqulant) dərmanların qəbulu. Qandurulaşdırıcı dərmanlar (məsələn, warfarin) qanaxma riskini artırır. Bu dərmanları qəbul edən şəxslərdə hətta yüngül travmalar da subdural hematomaya səbəb ola bilər.
• Hidrosefaliya vaxtı taxılan şant sisteminin həddindən artıq çalışması səbəbilə.
• Kəllədaxili təzyiqin düşməsinə ikincili olaraq
• Yaşlılıq. Yaşlandıqca beyin atrofiyaya uğrayır və bu, beyinin dura materdən uzaqlaşmasına səbəb olur. Bu vəziyyət, beyini hərəkətə və venoz damarların yırtılmasına meyilli edir.
• Alkoholizm beyin atrofiyasını sürətləndirir və yıxılma riskini artırır, bu da subdural hematoma ehtimalını yüksəldir.
• Doğum zamanı yaranan zədələr, xüsusilə də çətin doğuş zamanı baş verən zədələr subdural hematomaya səbəb ola bilər.

Əlamətlər

Subdural hematomanın əlamətləri zədənin ölçüsü, yerləşdiyi yer və yaranma sürətindən asılı olaraq dəyişir. Əlamətlər adətən zədə baş verdikdən dərhal sonra və ya bir neçə gün, hətta həftə sonra ortaya çıxa bilər.

Cədvəl 1. Subdural hematomanın vaxt aralığına görə kateqoriyası.

Əsas əlamətlər aşağıdakılardır:

• Baş ağrısı: Şiddətli və davamlı baş ağrısı subdural hematomanın ən yayılmış əlamətidir.
• Huşun itirilməsi: Huşun itirilməsi və ya baş gicəllənməsi zədə baş verdikdən dərhal sonra və ya bir müddət sonra baş verə bilər.
• Yaddaş problemləri: Qısamüddətli yaddaşın itirilməsi və ya yaddaş zəifliyi.
• Zəiflik və ya iflic: Bədənin bir tərəfində zəiflik və ya tam iflic (hemiparez və ya hemiplegiya).
• Yerişin pozulması: Ayaq üstə durmaq və ya yerimək zamanı tarazlıq saxlamaqda çətinlik və xüsusilə bədənin alt hissəsində zəiflik və ya iflic olduqda.
• Görmə problemləri: Nadir olsa da, qanamanın yerindən asılı olaraq görmədə bulanıqlıq, ikili görmə və ya görmə sahəsində itkilər.
• Nitq problemləri: Nitqdə çətinlik, anlaşılmaz danışıq və ya söz tapmaqda çətinlik.
• Davranış və şəxsiyyət dəyişiklikləri: Qeyri-adi davranış, qıcıqlanma, narahatlıq və ya depresiya.
• Qusma və ürəkbulanma: Beyinə təzyiq artdıqca qusma və ürəkbulanma baş verə bilər.
• Göz bəbəklərinin qeyri-bərabər genişlənməsi: Bir göz bəbəyi digəri ilə müqayisədə daha geniş ola bilər.
• Tutmalar (epileptik qıcolmalar): Qəfil tutmalar daha çox kəskin subdural hematomada əmələ gələ bilər.
• Yavaş düşüncə və reaksiya müddəti: Zədə nəticəsində yavaş düşüncə və reaksiya müddəti müşahidə oluna bilər.

Diaqnoz

Beyin kompyuter tomoqrafiyası (KT) çəkimi vasitəsilə SDH diaqnozu qoyulur, bu çəkimlərdə hematoma yüksək sıxlıqlı aypara formasında görünür (Şəkil 1). Maqnit rezonans tomoqrafiyası (MRT) çəkimi də SDH görüntüləməsi üçün faydalıdır. MRT daha detallı beyin görüntüsünü yaradır və bəzən subdural hematomanın müəyyənləşdirilməsində daha həssas ola bilər. Xüsusilə xroniki və ya kiçik hematomaların diaqnostikasında istifadə olunur.

Şəkil 1. KT müayinəsi. Sol frontoparietal yarımkəskin-xroniki subdural hematoma

Müalicə

Subdural hematomanın müalicəsi onun ölçüsündən, yerləşdiyi yerdən, yaranma sürətindən və xəstənin ümumi sağlamlıq vəziyyətindən asılı olaraq dəyişir. Müalicə üsulları aşağıdakılardır:

1. Konservativ müalicə:

• Kiçik Hematomalar: Kiçik və simptomsuz subdural hematomalar çox vaxt konservativ müalicə olunur. Xəstələr diqqətlə izlənilir, mütəmadi olaraq nevroloji yoxlamalar və təkrar görüntüləmə (KT və ya MRT) aparılır.
• Antikoaqulantların dayandırılması: Qan durulaşdırıcı dərmanlar qəbul edən xəstələrdə, bu dərmanlar dayandırıla və ya dozaları azaldıla bilər.

2. Cərrahi müalicə:

• Burr dəliyi ilə trepanasiya: Kiçik bir dəlik açılaraq qan boşaldılır. Bu metod xüsusilə xroniki subdural hematomalarda istifadə olunur.
• Kraniotomiya: Daha böyük və ya simptomatik hematomalar üçün istifadə olunur. Kəllə sümüyünün geniş bir qapaq şəklində açılması ilə qan boşaldılır. Kraniotomiya, hematomanın tamamilə təmizlənməsi və qanaxmanın dayandırılması üçün istifadə edilir.
• Endoskopik Cərrahiyyə: Bəzi hallarda, endoskopik cərrahiyyə yolu ilə minimal invaziv şəkildə hematomanın boşaldılması mümkündür.

3. Dərman müalicəsi:

• Hiperosmolar müalicə: Beyin şişməsini azaltmaq üçün mannitol və ya hipertonik salin kimi osmotik diuretiklər istifadə edilə bilər.
• Antikonvulsantlar: Qıcolmanın qarşısını almaq üçün təyin edilə bilər.
• Kortikosteroidlər: Beyin şişməsini azaltmaq üçün bəzi hallarda kortikosteroidlər istifadə oluna bilər.

4. Rehabilitasiya:

• Subdural hematoma müalicəsindən sonra bəzi xəstələr üçün rehabilitasiya vacibdir. Fiziki terapiya, iş terapiyası və nitq terapiyası xəstənin funksional qabiliyyətlərini bərpa etməyə kömək edə bilər.

5. Müşahidə və Təqib:

• Müalicədən sonra xəstələr mütəmadi olaraq həkim tərəfindən izlənilir. Təkrar görüntüləmə aparılaraq hematomanın təkrar meydana gəlib-gəlməməsi və digər problemlərin yaranmaması üçün nəzarət olunur.

Hər bir xəstənin vəziyyəti fərqlidir və müalicə planı fərdi olaraq təyin edilir. Təcili tibbi müdaxilə tələb olunan hallar, xüsusilə də simptomlar ağırlaşdıqda, cərrahi müdaxilə üçün sürətli qərar verilməsi vacibdir.